LUBUSKI WOJEWÓDZKI Zielona Góra, ……..…… roku
KONSERWATOR ZABYTKÓW
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków
ul. Kopernika 1, 65-063 Zielona Góra
tel./fax /0-68/ 3253745, 324 74 11, 324 73 90
www.lwkz.pl, sekretariat.zgora@lwkz.pl
RZD.5130.47.2014 [32]
Nr rejestru zabytków: L– 702 /A
O B W I E S Z C Z E N I E
D E C Y Z J A
w sprawie wpisania zabytku nieruchomego
do rejestru zabytków
Na podstawie art. 89 pkt 2, art. 91 ust. 4 pkt 4, art. 94, art. 3 pkt 1 pkt 2 pkt 12, art. 6 ust. 1 pkt 1 lit. b i art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2017 r., nr 1265, ze zm.) oraz art. 49 i art. 104 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 roku Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2017 r., nr 1257, ze zm.), w wyniku postępowania administracyjnego wszczętego z urzędu,
Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków
o r z e k a
wpisać do księgi A rejestru zabytków województwa lubuskiego pod numerem rejestru L–702/A następujący zabytek nieruchomy:
historyczny układ urbanistyczny miejscowości Zbąszynek
(gmina Zbąszynek, powiat świebodziński)
w granicach opisanych poniżej i zaznaczonych linią ciągłą, kolorem czerwonym na załączniku graficznym stanowiącym integralną część niniejszej decyzji.
Ochroną prawną obejmuje się przestrzenne założenie miejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic i sieci dróg.
Granica historycznego układu urbanistycznego miejscowości Zbąszynek przebiega w następujący sposób:
granica wschodnia – wschodnimi granicami działek o nr ewid. 82/3, 85/19, 85/18, 85/17, 85/16, 85/15, 85/14, 85/13, 85/12, 85/11, 85/10, 85/9, 85/8, 85/7, 85/6, 85/5, 85/4, 85/3, 85/2 (obejmując teren historycznej zabudowy mieszkalnej przy ul. Zbąszyńskiej), południową granicą działki o nr ewid. 85/2, do punktu połączenia z zachodnią granicą działki nr 111; zachodnimi granicami działek o nr ewid. 110, 122, 123, 124, 125/1, południową granicą działki nr 86/2 (ul. Zbąszyńska) do styku z narożnikiem południowym działki nr 121/1, północną granicą działki nr ewid. 127 (ul. Kasprowicza) do wysokości z północno-wschodnim narożnikiem działki nr 129/3, z którym łączy się prostopadle; od północno-wschodniego narożnika działki nr 129/3 granica przebiega północną i zachodnią granicą ww. działki;
od narożnika południowo-zachodniego działki nr ewid. 129/3 przecina prostopadle działkę
nr 129/13 do północno-zachodniego narożnika działki nr ewid. 129/17; zachodnimi granicami działek nr ewid. 129/17, 129/16, 129/15, 129/14 do narożnika południowo-zachodniego działki 129/14; od narożnika południowo-zachodniego działki 129/14 na przedłużeniu zachodniej granicy przecinając prostopadle działkę 129/13 do styku z północną granicą działki ewid.
nr 210/4 i w kierunku zachodnim po północnej granicy tej działki do narożnika północno-wschodniego działki nr 210/3; północną i zachodnią granicą działki nr ewid. 210/3, zachodnimi granicami działek nr ewid. 210/1 i 210/5 do południowego narożnika 210/5; zachodnią granicą działki nr ewid. 5/2 (ul. PCK) w kierunku południowym, równolegle do torów kolejowych
do południowo-wschodniego narożnika działki nr 208/36 od którego przecina działkę nr 5/2
do wschodniego narożnika działki nr 222/2 (obejmując teren skweru będącego południowym zamknięciem ul. Kilińskiego); od narożnika wschodniego działki nr ewid. 222/2 do narożnika północnego działki nr 21/15 wzdłuż wschodniej granicy działki 21/15 i 21/30 w kierunku południowym, do narożnika południowo-zachodniego działki 21/15; północną i wschodniej granicą działki 21/1, do narożnika południowego działki nr ewid. 21/2; od narożnika południowego działki nr ewid. 21/2 północną i wschodnią granicą działki nr ewid. 21/14, wschodnią granicą działki ewid. nr 21/29 do narożnika południowego tej działki; od narożnika południowego działki ewid. nr 21/29 do narożnika południowego działki nr ewid. 21/24.
granica południowa – od narożnika południowego działki nr ewid. 21/24, południową granicą tej działki przecinając ul. Kosieczyńską do narożnika południowo-wschodniego działki
nr ewid. 309; południową granicą działki nr ewid. 309 przecinając ul. Kościelną do narożnika południowo-wschodniego działki nr ewid. 272; od tego narożnika południową granicą tej działki do narożnika południowo-zachodniego działki nr ewid. 272.
granica zachodnia – od narożnika południowo-zachodniego działki nr ewid. 272 w kierunku północnym granica przebiega zachodnimi granicami działek nr ewid. 272, 271, 270, 269, 268, 267; po północnej granicy działki 267 do narożnika zachodniego działki nr ewid. 256; zachodnią granicą działki nr ewid. 256 (droga wewnętrzna) i zachodnimi granicami działek
nr ewid. 255, 235/6 (na tyłach zabudowy zlokalizowanej po zachodniej stronie ulicy Kościelnej); przecina ul. Ogrodową (dz. 233, 235/7) do styku z narożnikiem południowo-wschodniego istniejącego ogrodzenia z prefabrykatów betonowych, następnie w kierunku zachodnim granicą północną działki nr ewid. 233 do narożnika południowo-zachodniego istniejącego ogrodzenia, następnie w kierunku północnym po linii ogrodzenia na działce
nr 760/4 łącząc się prostopadle z południową granicą dz. 760/1; południową i zachodnią granicą działki nr ewid. 760/1, przecinając prostopadle drogę (dz. 233) do narożnika południowo-zachodniego dz. 179 (ul. Topolowa); od ww. narożnika w kierunku wschodnim północną granicą działki nr ewid. 233 do styku z ul. Długą (narożnik południowo-wschodni działki
nr ewid. 211/16); zachodnią granicą działki nr ewid. 182/4 (ul. Długa) do południowo-wschodniego narożnika dz. 207; południową i zachodnią granicą działki nr ewid. 207
i zachodnimi granicami działek nr ewid. 206. 205, 204, 203, przecinając prostopadle ul. Małą (dz. 200) między narożnikiem północno-zachodnim działki nr ewid. 203 i południowo- zachodnim działki nr 180; zachodnią granicą działki nr ewid. 180 i północnymi granicami działek nr ewid. 180, 181 do narożnika południowo-wschodniego działki nr ewid. 148/14;
od tego narożnika w kierunku północnym po granicy zachodniej działki nr ewid. 182/4 (ul. Długa) do narożnika północno-wschodniego działki nr ewid. 147 (ul. Sportowa); od tego narożnika przecinając prostopadle ul. Długą w kierunku wschodnim do narożnika północno-zachodniego dz. nr 146 (ul. Sportowa) i przebiegając po jej północnej granicy do narożnika północno-wschodniego; od tego narożnika granicą zachodnią działki nr ewid. 145/5 (ul. Wojska Polskiego) w kierunku północnym granicą działki nr ewid. 145/1 do wysokości na przedłużeniu północnej granicy działki nr ewid. 59/12.
granica północna – przecina prostopadle ulicę Wojska Polskiego (działki nr ewid. 145/5)
do narożnika północno-zachodniego działki nr ewid. 59/12; północną granicą działki nr ewid. 59/12 dalej na jej przedłużeniu do styku z granicą zachodnią działki nr ewid. 59/9; w kierunku południowym do narożnika południowo-zachodniego działki nr ewid. 59/9; od tego narożnika w kierunku wschodnim po granicach południowych działek nr ewid. 59/9, 59/10, 59/11; wschodnią granicą działek nr ewid. 59/11 i 59/8; od narożnika północnozachodniego działki nr ewid. 58/1 w kierunku wschodnim po północnej granicy działek nr ewid. 58/1, 60, 594/2
do narożnika północno-wschodniego ostatniej działki; od tego narożnika w kierunku południowym po wschodniej granicy działki nr ewid. 594/1; w kierunku wschodnim południowymi granicami działek nr ewid. 61/6, 61/7, 61/8 przecinając prostopadle działki nr 61/4, 105/1 (ul. Bydgoska) do narożnika południowo-zachodniego działki 337; od tego narożnika w kierunku południowym po zachodnich granicach działek nr ewid. 338, 339, 340, 341, 342, 101/1; od narożnika południowo-zachodniego działki nr ewid. 101/1 w kierunku wschodnim po granicy południowej działki nr ewid. 101/1 (ul. Wolsztyńska) i działki nr ewid. 108/1 do narożnika południowo-wschodniego tej działki; w kierunku północnym wschodnią granicą działek o nr ewid. 108/1, 100, 97, 96, 93, 92, 89, 88 do narożnika południowo-wschodniego działki nr ewid. 57/1 (ul. Poznańska); od narożnika północno-wschodniego działki nr ewid. 57/1, granica przecina działkę nr ewid. 86/2 (ul. Zbąszyńska) łącząc się
z narożnikiem północno-zachodnim działki nr ewid. 82/3; od narożnika północno-zachodniego działki nr ewid. 82/3 przebiega północną granicą do narożnika północno – wschodniego tej działki.
W obrębie ww. granic wyłączone zostały trzy obszary z zabudową współczesną w tym jednorodzinną i wielorodzinną, a także obiektami handlowymi. Pierwszy obszar ograniczony otaczającymi granicami ulicy: Długiej, Sportowej, Wojska Polskiego oraz południową granicą przebiegającą po południowych granicach działek o nr ewid.: 193/1, 193/2, 193/3, 193/4, 193/5, 193/6, 193/7, 193/8, następnie w kierunku północnym po wschodniej granicy działki nr ewid. 193/8 do narożnika działki nr ewid. 195/19, dalej po południowych granicach działek nr ewid.: 195/19, 195/20, 195/21, 195/22, 195/23, następnie w kierunku południowym po zachodniej granicy działki nr ewid. 195/24 i w kierunku zachodnim po południowej granicy działki nr ewid.195/24. Drugi obszar obejmuje nieruchomości znaczone nr ewid. działek: 195/38, 195/9, 195/10, 195/11, 195/12, 212. Obszar ten zabudowany jest współczesnymi domami jednorodzinnymi oraz budynkiem handlowym. Trzeci obszar dotyczy części kwartału w rejonie ul. Chrobrego, ul. Lipowej oraz ul. Kościelnej i obejmuje następujące nieruchomości oznaczone nr ewid. działek: 363, 362, 361, 360, 359, 358, 357, 356, 355, 273/2, 273/15, 273/8, 273/9, 273/10, 273/11, 273/12, 273/13, 273/14, 273/18, 273/20, 273/6, 273/16, 301, 300, 299, 298, 297, 296, 295, 273/5, 294, 293, 292, 291, 290, 289, 288, 287, 286, 285.
Wyżej opisane granice zostały zaznaczone kolorem czerwonym na załączniku graficznym stanowiącym integralną część niniejszej decyzji.
u z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 02.11.2015 r. znak : RZD.5130.47.2014 [15] Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków (dalej LWKZ) wpisał do rejestru zabytków historyczny układ urbanistyczny miasta Zbąszynek. Od ww. decyzji odwołało się Miasto Zbąszynek reprezentowane przez Burmistrza Zbąszynka. Decyzją z dnia 18.05.2016 r. (znak: DOZ-OAiK.660.46.2016.UB-[2/16]) Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego w Warszawie uchylił zaskarżoną decyzję w całości i przekazał do ponownego rozstrzygnięcia przez organ pierwszej instancji.
W dniu 30.06.2016 r. LWKZ, poprzez obwieszczenie publiczne, zawiadomił
o przeprowadzeniu dowodu w postaci oględzin w związku z prowadzonym postępowaniem
w ww. sprawie. Zawiadomienie zostało przesłane do Burmistrza Zbąszynka, celem umieszczenia na tablicy ogłoszeń lub w innym, zwyczajowo przyjętym miejscu
oraz wywieszone w siedzibie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
W dniu 14.08.2016 r. przeprowadzone zostały oględziny ww. obszaru przy udziale pracowników Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze
oraz przedstawiciela Urzędu Miasta i Gminy Zbąszynek.
Pismem z dnia 05.08.2016 r. (znak: RZD.5130.47.2014 [21]) LWKZ poprzez obwieszczenie publiczne zawiadomił Strony postępowania o przedłużeniu terminu załatwienia sprawy.
Pismem z dnia 21.11.2016 r. LWKZ na podstawie art. 7, art. 9 oraz art. 10 § 1 ustawy
z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, poprzez obwieszczenie publiczne, zawiadomił strony o możliwości zapoznania się ze zgromadzonym materiałem dowodowym, wypowiedzenia się, co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Ponadto z uwagi na umożliwienie zapoznania się ze zgromadzonym materiałem
w ww. sprawie LWKZ zawiadomił o przedłużeniu terminu załatwienia sprawy.
W dniu 09.12.2016 r. jedna ze Stron postępowania wniosła pisemnie zastrzeżenia co do zakresu obszarowego będącego przedmiotem wpisu do rejestru zabytków. Na podstawie analizy wskazanych w ww. piśmie argumentów, LWKZ uwzględnił żądania Strony. Jednocześnie opracowany został nowy projekt załącznika graficznego do decyzji w sprawie wpisania do rejestru zabytków województwa lubuskiego historycznego układu urbanistycznego miejscowości Zbąszynek.
Obwieszczeniem z dnia 27.03.2017 r. (znak: RZD.5130.47.2014 [26]) LWKZ na podstawie art. 7, art. 9 oraz art. 10 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego w formie obwieszczenia ponownie zawiadomił Strony o możliwości zapoznania się ze zgromadzonym materiałem dowodowym wraz z projektem załącznika graficznego przedstawiającego granice wpisywanego obszaru, wypowiedzenia się, co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Ponadto z uwagi na umożliwienie zapoznania się ze zgromadzonym materiałem w ww. sprawie LWKZ zawiadomił o przedłużeniu terminu załatwienia sprawy.
W dniu 06.04.2017 r. kolejna ze Stron postępowania zgłosiła żądania w formie pisemnej co do zakresu obszaru będącego przedmiotem wpisu do rejestru zabytków. Na podstawie analizy zgromadzonych materiałów w sprawie LWKZ uwzględnił wskazane w ww. piśmie żądania Strony. Jednocześnie opracowany został nowy projekt załącznika graficznego do decyzji w sprawie wpisania do rejestru zabytków układu urbanistycznego miejscowości Zbąszynek.
Obwieszczeniem z dnia 18.04.2017 r. (znak: RZD.5130.47.2014 [28]) LWKZ na podstawie art. 7, art. 9 oraz art. 10 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego ponownie zawiadomił Strony o możliwości zapoznania się ze zgromadzonym materiałem dowodowym, wypowiedzenia się, co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Do zawiadomienia załączony został projekt załącznika graficznego przedstawiającego granice wpisywanego obszaru. Ponadto z uwagi na umożliwienie zapoznania się ze zgromadzonym materiałem w ww. sprawie LWKZ zawiadomił o przedłużeniu terminu załatwienia sprawy.
W dniu 05.05.2017 r. Zastępca Burmistrza Zbąszynka zgłosił żądania w formie pisemnej (znak: Nr.RIT.I.4120.4.2017), co do zakresu obszaru będącego przedmiotem wpisu do rejestru zabytków. Po przeanalizowaniu zgromadzonych materiałów w sprawie LWKZ uwzględnił wskazane w ww. piśmie żądania Strony. Opracowany został nowy projekt załącznika graficznego do decyzji w sprawie wpisania do rejestru zabytków miejscowości Zbąszynek.
W dniu 13.07.2017 r. w formie obwieszczenia (znak: RZD.5130.47.2014 [30]) LWKZ na podstawie art. 7, art. 9 oraz art. 10 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego ponownie zawiadomił Strony o możliwości zapoznania się ze zgromadzonym materiałem dowodowym, wypowiedzenia się, co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Ponadto z uwagi na umożliwienie zapoznania się ze zgromadzonym materiałem w ww. sprawie LWKZ zawiadomił o przedłużeniu terminu załatwienia sprawy.
Pismem z dnia 17.11.2017 r. (znak: RZD.5130.47.2014 [32]) LWKZ stosownie do art. 9 ust. 3 a ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, poinformował Starostwo Powiatowe w Świebodzinie, iż w tutejszym urzędzie prowadzone jest postępowanie administracyjne w sprawie wpisania zabytku nieruchomego do rejestru zabytków – historycznego układu urbanistycznego miejscowości Zbąszynek, gmina loco, powiat świebodziński. Jednocześnie LWKZ zwrócił się z prośbą do Starostwa Powiatowego
w Świebodzinie o podanie do publicznej wiadomości na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej. Pismem z dnia 22.11.2017 r. Starostwo Powiatowe w Świebodzinie poinformowało o podaniu do publicznej wiadomości na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Starostwa Powiatowego w Świebodzinie.
Kompetencje Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków do rozpatrzenia sprawy wynikają z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zgodnie z którym do rejestru wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu, bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Formą ochrony zabytków, wskazaną w art. 7 p. 1 tejże ustawy, jest wpis do rejestru zabytków. Art. 6 ust 1 p. 1 b cytowanej ustawy stanowi, że ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania, zabytki nieruchome, będące w szczególności układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi. Zgodnie z definicją określoną w art. 3 p. 2 cytowanej ustawy, zabytek nieruchomy to nieruchomość, jej części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Natomiast historyczny układ urbanistyczny w art. 3 p. 12 tejże ustawy został zdefiniowany jako przestrzenne założenie miejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg.
Na podstawie ponownej analizy zgromadzonych materiałów w ww. sprawie, stwierdzono, że miejscowość Zbąszynek zlokalizowana jest we wschodniej części województwa lubuskiego, przy jego granicy z województwem wielkopolskim, od której oddalony jest o niecałe 4 km. Administracyjnie miasto leży w powiecie świebodzińskim,
w odległości ok. 20 km na wschód od powiatowego Świebodzina, w makroregionie Pojezierze Lubuskie, na terenie Bruzdy Zbąszyńskiej. Na terenie miejscowości znajduje się ważny węzeł kolejowy, w którym przecinają się linie relacji Warszawa – Berlin i Gorzów Wielkopolski – Sulechów.
Powstanie Zbąszynka (Neu Bentschen) wiązało się z ustalonym po I wojnie światowej nowym przebiegiem granicy polsko-niemieckiej, która została przesunięta w wyniku włączenia w roku 1920 Wielkopolski do odrodzonej II Rzeczypospolitej. Spowodowało to przecięcie granicą państwową wielu szlaków i połączeń komunikacyjnych w postaci dróg czy linii kolejowych oraz odcięcie kilku ważnych węzłów kolejowych, które znalazły się na terenie nowopowstałego państwa polskiego. Sytuacja taka zaistniała w Zbąszyniu (Bentschen), będącym stacją węzłową dla kilku ważnych linii kolejowych (w tym magistrali Berlin – Poznań), który znalazł się poza dotychczasową granicą niemiecką. W zaistniałej sytuacji konieczna stała się budowa nowej, wspólnej stacji granicznej dla przebiegających tam tras kolejowych. Jej lokalizację zaplanowano na przedpolach wsi Chlastawa (Klastawe) i Kosieczyn (Kuschten). Koncepcję opracowano w Dyrekcji Kolei Rzeszy Wschód (Reichsbahndirektion Osten – Rbd Osten) we Frankfurcie nad Odrą. Zakrojoną na szeroką skalę, wieloletnią inwestycję przeprowadzono w kilku etapach. W pierwszej kolejności, w latach 1922/23–1925 zbudowano część towarową stacji kolejowej. Jednymi z pierwszych, powstałych tam budowli była lokomotywownia oraz ekspresjonistyczna wieża ciśnień (o wysokości 33 metrów), wzniesiona w latach 1923–1924 wg projektu wybitnego, niemieckiego architekta, urbanisty i konstruktora, Bruno Möhringa. W roku 1925 uruchomiono odprawę pociągów towarowych, z których pierwszy wjechał na stację 25 listopada 1925 roku. 14 lipca 1930 roku otwarto dworzec osobowy dla ruchu pasażerskiego. Tunel oraz przejścia podziemne na perony powstały już podczas II wojny światowej, w latach 1942–1944.
Powstającą wraz ze stacją kolejową osadę mieszkaniową dla obsługujących
ją pracowników kolei, straży granicznej, poczty, celników oraz ich rodzin, ulokowano po północno-zachodniej stronie stacji. Dokument lokacyjny został wydany w 1925 roku przez władze ówczesnego powiatu międzyrzeckiego. Będące właścicielem osiedla i stacji Towarzystwo Niemieckich Kolei Rzeszy (Deutsche Reichsbahn Gesellschaft) zostało w nim m.in. zobowiązane do budowy obiektów użyteczności publicznej, takich jak kościoły, szkoła czy siedziba miejscowych władz. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w opracowanych w Wydziale Budownictwa Lądowego Dyrekcji Kolei Państwowych we Frankfurcie nad Odrą, projektach architektoniczno-budowlanych miejscowości. Ich twórcami byli Friedrich Veil oraz Wilhelm Beringer (1887–1949) autor m.in. projektu dworca kolejowego we Frankfurcie nad Odrą oraz sąsiadującego z nim osiedla urzędników kolejowych (Kiliansberg). Nadzór nad projektem sprawował, nadradca budowlany Georg Rostoski. Zgodnie z przyjętą przez projektantów ideą, Zbąszynek wpisał się w popularną wówczas koncepcję miasta-ogrodu, charakteryzującą się niską, rozluźnioną zabudową, której towarzyszą różne układy zieleni komponowanej.
Jednym z pierwszych, powstałych na terenie miejscowości obiektów użyteczności publicznej była, wzniesiona w latach 1924–1926 szkoła z halą sportową. W 1925 roku powstała remiza straży ogniowej, w 1926 roku rzeźnia, w latach 1927-1928 poczta (wg projektu Adolfa Pillera). Siedzibę władz gminy wzniesiono w latach 1928–1929 roku. Zlokalizowany
w zachodniej części miasta, przy ul. Długiej, kościół protestancki wraz z towarzyszącymi mu budynkami, wznoszono od sierpnia 1928 roku do grudnia 1929 roku. Jego uroczyste poświęcenie odbyło się dnia 23 marca 1930 roku. 12 grudnia tegoż roku ukończono budowę kościoła katolickiego, który usytuowano w południowo-zachodniej części miasta przy
ul. Kościelnej. Oba obiekty wzniesiono wg projektu Wilhelma Beringera (z uwagi
na zachowane wartości zarówno dawny kościół protestancki wraz z towarzyszącym mu zespołem zabudowań, jak i kościół katolicki zostały indywidualnie wpisane do rejestru zabytków).
Niewielkie początkowo osiedle, liczące w 1925 roku jedynie 1100 mieszkańców,
w wyniku sukcesywnej rozbudowy i powiększania o kolejne obiekty w 1930 roku zamieszkiwało już ponad 1600 osób. Administracyjnie teren osiedla wraz ze stacją kolejową stanowił własność Towarzystwa Niemieckich Kolei Rzeszy. W 1932 roku licząca już ponad 2000 mieszkańców osada kolejowa (Neu Bentschen), została wyodrębniona z majątku niemieckich kolei, stając się samodzielną gminą wiejską. Działania wojenne nie zniszczyły zabudowy miejscowości. Pod koniec stycznia 1945 roku, w związku ze zbliżającymi się oddziałami radzieckimi zarządzono ewakuację ludności, która zakończyła się 27 stycznia.
W wyniku wyznaczenia granic po II wojnie światowej Zbąszynek znalazł się na terenie państwa polskiego i już w tym samym roku otrzymał prawa miejskie.
Do lat 70. XX wieku miasto przetrwało w niezmienionym stanie. Dopiero wówczas,
w części zachodniej, głównie przy ulicy Długiej, powstały współczesne, wielorodzinne, pięciokondygnacyjne bloki mieszkalne, które rozluźnionym układem zabudowy, przeskalowanymi gabarytami oraz zastosowanymi płaskimi dachami zaburzyły pierwotny, jednorodny charakter miasta-ogrodu. Do innych, niekorzystnych zjawisk, jakie zaszły
na terenie układu urbanistycznego w 2 połowie XX wieku oraz na początku obecnego stulecia zaliczyć należy także likwidację większości parterowych budynków gospodarczych z bramami, które stanowiły charakterystyczne łączniki pomiędzy budynkami mieszkalnymi przy
ul. Wojska Polskiego, zastępowanie charakterystycznego, jednorodnego dla całej miejscowości pokrycia z dachówki karpiówki innymi pokryciami, ocieplanie elewacji, likwidację charakterystycznej stolarki okiennej i drzwiowej, czy likwidowanie kamiennych nawierzchni dróg oraz zieleni. Na obrzeżach historycznej zabudowy mieszkalnej powstały współczesne, jednorodzinne budynki mieszkalne o współczesnej architekturze, które ze względu na ich peryferyjną lokalizację oraz właściwe gabaryty nie miały istotnego wpływu na miasto. Należy zatem stwierdzić, że wyżej opisane przekształcenia nie naruszyły pierwotnego układu urbanistycznego, który zachował się w niezmienionym stanie. Nie miały one również istotnego wpływu na charakter miasta-ogrodu, którym jest liczący obecnie około 5250 mieszkańców Zbąszynek.
Kompozycyjnie układ urbanistyczny Zbąszynka stanowi połączenie rozwiązań charakterystycznych dla układu radialnego, z centralnym placem dworcowym, z którego wybiegają promieniście cztery główne ulice i ortogonalnej szachownicy, utworzonej przez krzyżujące się z ulicami głównymi poprzeczne, mniejsze ulice. Na niektórych skrzyżowaniach dokonano celowego załamania traktów, zyskując przestrzeń do aranżacji skwerów obsadzonych drzewami i krzewami. Ukształtowana w ten sposób siatka komunikacyjna miejscowości stanowi osnowę dla pozostałych elementów układu w postaci zabudowy, zieleni czy przestrzeni wolnych od zabudowy. Zgodnie z ideą miasta-ogrodu, w którym znaczny udział w ogólnej powierzchni miasta mają tereny zielone, zarówno główna ulica miasta, jak
i większość pozostałych ciągów komunikacyjnych w obrębie historycznego założenia urbanistycznego zaprojektowano i zrealizowano jako brukowane ulice, podkreślone poprzez nasadzenia w formie alei drzew. Głównym traktem komunikacyjnym jest biegnąca przez środek miasta, na linii północ-południe, ul. Wojska Polskiego. Zarówno w przeszłości, jak
i obecnie stanowi ona granicę podziału pomiędzy różnymi strefami funkcjonalnymi miejscowości. Po zachodniej stronie zlokalizowano najistotniejsze obiekty użyteczności publicznej, takie, jak kościół ewangelicki z domem gminnym, kościół katolicki i ratusz, które stanowią dominanty przestrzenne układu. Zabudowa mieszkalna w tej części zajmowała pierwotnie jedynie niewielki obszar na południowym jego krańcu.
Większość zabudowy mieszkalnej zlokalizowano we wschodniej części miejscowości, pomiędzy ulicą Wojska Polskiego przebiegającą wzdłuż linii kolejowej i stanowiącą wschodnią granicę miejscowości, ulicą PCK. Utworzone tam osiedle otrzymało własny, centralny plac (obecnie plac Wolności), przy którym zlokalizowano szkołę z salą gimnastyczną. Dominującą funkcję mieszkaniową uzupełniła tu także funkcja techniczna – remiza strażacka, rzeźnia, czy oczyszczalnia. Osiedle zabudowano niewielką gabarytowo, stypizowaną, zwartą zabudową mieszkalną, sytuowaną na obowiązującej linii zabudowy. Na jej tyłach zlokalizowano ogrody i podwórza gospodarcze. Zabudowę placu wydzielono utworzonymi w parterach budynków przejazdami bramnymi, które pozwoliły na utworzenie niewielkich, kameralnych wnętrz urbanistycznych. Zgodnie z przyjętym schematem, przy placu oraz przy głównej ulicy (Wojska Polskiego) znalazły się nieco większe, wielorodzinne budynki dwukondygnacyjne, zaś wzdłuż bocznych ulic budynki parterowe.
Niemal wszystkie budynki historyczne na terenie miasta ukształtowano jednorodnie,
w charakterystyczny dla epoki sposób, nadając im wspólne cechy, które decydują
o jednorodnym charakterze zabudowy. Do najbardziej charakterystycznych cech zabudowy Zbąszynka należą czterospadowe i naczółkowe dachy w układzie kalenicowym, o jednakowych dla wszystkich obiektów kątach nachylenia i jednorodnie ukształtowanych, krytych dachówką karpiówką kładzioną w koronkę, połaciach, z charakterystyczną przepustnicą. Poddasza doświetlone są oknami powiekowymi lub niewielkimi oknami wystawkowymi. Symetrycznie zakomponowane elewacje, z wejściem głównym na osi, zdobione są prostym, oszczędnym, geometrycznym detalem architektonicznym w postaci portali i opasek oraz charakterystyczną dla modernizmu, drewnianą stolarką okienną i drzwiową.
Należy stwierdzić, że Zbąszynek zachował pierwotny układ przestrzenny oraz charakter miasta-ogrodu, w którym zabudowie i ciągom komunikacyjnym nadal nieodłącznie towarzyszą komponowane układy zieleni, stanowiące kluczowe elementy kompozycyjne zespołu, odgrywające do dziś istotną rolę w krajobrazie kulturowym. Niemal kompletnie przetrwała także historyczna zabudowa, zarówno związana ze stacją kolejową, jak i osiedlem mieszkalnym.
Wobec powyższego Zbąszynek, jako unikatowy na terenie województwa lubuskiego odosobniony przykład miasta-ogrodu, założonego na surowym korzeniu, o bardzo dobrze czytelnej, pierwotnej, zachowanej w niemal niezmienionym stanie strukturze przestrzennej oraz zachowanej w znacznym stopniu oryginalnej zabudowie, należy uznać za jeden
z najcenniejszych zespół urbanistycznych regionu, o znaczącej wartości historycznej, artystycznej i naukowej. Autentyzm i unikatowy charakter przestrzennego założenia miejskiego, na który składają się m.in. zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic, placów i dróg, decyduje o jego szczególnej wartości. Historia powstania i rozwoju miasta, nierozerwalnie powiązana z historią regionu, jest świadectwem dziejów tutejszych ziem, stanowiących dawne pogranicze niemiecko-polskie oraz obu państw, w granicach których miejscowość znajdowała się na przestrzeni swojej niemal 100-letniej historii. Powyższe cechy decydują o tym, iż układ urbanistyczny Zbąszynka wyczerpuje znamiona zabytku, określone w definicji zawartej w art. 3 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, przedstawiając istotne wartości historyczne, artystyczne i naukowe, których zachowanie leży w interesie społecznym. Wpis do rejestru zabytków pozwoli na zachowanie oraz prawidłowe pod względem konserwatorskim zagospodarowanie i utrzymanie zabytku, zgodne z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Ustawa o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami stanowi, iż ochrona zabytków polega w szczególności na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, a także zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytku. Wpis do rejestru zabytków układu urbanistycznego Zbąszynka ma na celu pozyskanie instrumentów prawnych umożliwiających skuteczną ochronę jego zachowanych wartości historycznych, artystycznych i naukowych oraz kompozycyjnych
i krajobrazowych, takich, jak pierwotne rozplanowanie i unikatowy charakter przestrzenny miasta-ogrodu i jego historycznej zabudowy oraz komponowanej zieleni.
Ze względu na powyższe, należy stwierdzić, że istnieją merytoryczne przesłanki do objęcia niniejszego zabytku ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków w granicach zaznaczonych na załączniku graficznym. W tym stanie rzeczy należało orzec jak w sentencji.
Niniejsza decyzji podlega doręczeniu przez publiczne obwieszczenie na podstawie art. 94 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz art. 49 Kodeksu postępowania administracyjnego.
p o u c z e n i e
Od niniejszej decyzji służy stronom odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowe w Warszawie za moim pośrednictwem w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia.
W trakcie biegu terminu do wniesienia odwołania strona może zrzec się prawa
do wniesienia odwołania wobec organu administracji publicznej, który wydał decyzję. Decyzja staje się ostateczna i prawomocna z dniem doręczenia organowi administracji publicznej oświadczenia o zrzeczeniu się prawa do wniesienia odwołania przez ostatnią ze stron postępowania. Decyzja podlega wykonaniu przed upływem terminu do wniesienia odwołania, jeżeli jest zgodna z zadaniem wszystkich stron lub jeżeli wszystkie strony zrzekły się prawa do wniesienia odwołania.
Załączniki:
1. załącznik graficzny stanowiący integralną cześć decyzji wpisu do rejestru zabytków
2. pouczenie o skutkach wpisu do rejestru zabytków
Otrzymują:
1. Burmistrz Miasta i Gminy Zbąszynek, ul. Rynek 1, 66-210 Zbąszynek.
2. Właściciele i użytkownicy wieczyści nieruchomości zlokalizowanych na terenie układu urbanistycznego miasta Zbąszynka w drodze obwieszczenia lub inny zwyczajowo przyjęty sposób.
Do wiadomości:
1. Narodowy Instytut Dziedzictwa, ul. Szwoleżerów 9, 00-464 Warszawa.
2. Sąd Rejonowy w Świebodzinie, Wydział Ksiąg Wieczystych, ul. Wałowa 11, 66-200 Świebodzin.
3. Starostwo Powiatowe w Świebodzinie, ul. Kolejowa 2, 66-200 Świebodzin.
4. Starostwo Powiatowe w Świebodzinie, Wydział Geodezji, Kartografii, Katastru
i Nieruchomości, ul. Piłsudskiego 35, 66-200 Świebodzin.
a/a (5481, 10378, 10059, 4562) adud
D-R(ZN)W